کپو بافی خوزستان، صنایع دستی مناطق جنوبی کشور
به خصوص در استان خوزستان کپو در لغت دزفولی به سر یا کله و اصطلاحا به هر شیء کروی، گرد یا چمباتمه زده گفته می شود و در تعریف، به مصنوعات حصیری که از برگ خرما یا «کرتک» به شکل ظروف دردار کروی بافته می شود، اطلاق می شود.
به علت وجود آب هوای گرم در نواحی جنوبی کشور عزیزمان ایران و وجود نخلستان های بسیاری که در این قسمت ها وجود دارد باعث شده است که صنایع دستی که از اجزای این درخت باارزش ساخته می شود شده است .
کپو بافی خوزستان در واقع صنایع دستی است که با برگ خرما ساخته می شود و با کاموا های رنگارنگ تزئین می شود ، در کپو زمینه حصیری به هیچ وجه دیده نمی شود و با کاموا های رنگارنگ ، با نقش های هندسی تزئین می شود .
برای زیباتر شدن سبدهای کپو شده منگوله ای متصل می کنند که برای زیبایی و هم برای راحت باز کردن درب کپو ها مورد استفاده قرار می گیرد .
در خوزستان به دلیل فراوانی درخت خرما و وجود نخلستان های بسیار تهیه گونه های سبد با استفاده از برگ و شاخه درخت خرما،از دیرباز رواج داشته است.عشایر بختیاری خوزستان و عده ای از روستاییان اطراف دزفول از شاخه های نازک و ترکه های درختان مختلف سبدهایی می بافند که معروفترین آنها سبدی است که “سله ” نامیده می شود.
تاریخچه کپو بافی خوزستان
کپو ، یکی از صنایع دستی استان خوزستان است که از قدیم در نواحی شمالی “دزفول” رواج داشته باشد . مواد اولیه آن از روستای « پامنار » از دهستان « شهیون » که در شمال دزفول واقع شده است تهیه می شده است ولی به دلیل رونق این صنعت مجبور به تهیه مواد اولیه از بندر عباس هم شده اند .
باید گفت که این دست بافته ها یا به عبارت دیگر صنعت کپو بافی خوزستان نه تنها هنر و ذوق این مردمان نیست بلکه برای گذران زندگی و امرار معاش آنان است که در کنار تمام کارهایی که انجام میدهند برای این هنر نیز وقت گذاشته تا قسمتی از خرج آنها را پوشش دهد .
کپو بافی در زمینه های مختلف وجود دارد و فقط مختص به سبد نیست و ظروف تزئینی و سنتی نیز از آن می سازند که از این موارد می توان به انواع تولیدات شامل اشکال مسطح، بیضی و دایرهای با کاربردهای مختلف، بهویژه مصنوعات صنعتی (از جمله گلدان، جا دستمالی، زیر کتری، زیر قوری، میوه خوری ) و انواع دیگر محصولات بافت حصیری است.
مراحل و مواد اولیه مورد استفاده در کپو بافی
این صنعت دستی از بافتههای حصیری است و مواد اولیه آن کرتک و برگ نخلهای خرماست .
کرتک (KERTAK) نوعی گیاه خودرو است که در حاشیه نهرها، رودخانه ها و دشت ها در مناطق باتلاقی و گرمسیری به مقدار بسیار زیادی یافت می شود. کرتک علف هرزی است که دارای ساقه بلندی همچون گندم و ساقه آن لاغر و کشیده است ولی دارای استحکام کششی به مراتب بیشتری نسبت به ساقه گندم یا جو است. کرتک به ظاهر خوراک هیچ حیوانی نیست و دچار آفت هم نمی شود و این خود نقطه قوتی برای محصول است.
از کرتک برای مغز ردیف های بافته شده در کپو استفاده می کنند. در واقع برگ درخت خرما به دور یک یا دسته ای از کرتک هایی که کنار هم قرار گرفته اند، پیچیده می شود.
کپو، با پیچش ساقههای مرکزی و جوان نخل به دور ساقههای کرتک شکل میگیرد و با نقشاندازی کامواهای رنگارنگ ، زیبایی آن چند برابر میشود. نقوش استفاده شده در کپو بیشتر لوزی، نیم لوزی، سه پر، چهار پر، پنج پر و ستارهای است که اغلب برگرفته از نقوش آجری یا خشتهای قدیمی دزفول است. در کپوبافی هر چه رنگها تندتر و به اصطلاح گرم تر باشد کار جلوه و جذابیت بیشتر و بهتری خواهد داشت.
اندازه کپو
کپو بافی خوزستان ، معمولا در اندازه های کوچک، متوسط و بزرگ بافته می شود ، اما تنوع فراوان و نیاز بازار موجب شده تا در فواصل بین این ابعاد نیز کپوهای دیگری تعریف شوند . مثلا نقلی ، زیرمتوسط و خیلی بزرگ .
این اندازه ها با تعیین استاندارد مشخص ، آن چنان است که هر بافنده ای در هر اندازه ای که مایل باشد می تواند کپوی خود را بافته و به مشتری عرضه کند . در این میان کپوها با توجه به اینکه بافنده شان چه کسی باشد از کیفیت متنوعی برخوردار هستند .
مثلا کپوهای ممتاز یا ابتکاری در بازار موجود است که توسط استادکارهای ماهر با ظرافت بسیار ریز و نوع کاملا متفاوت با آنچه تاکنون از نظر کاربردی گفته شد، بافته می شود. به عنوان مثال آباژور و هر نوع کالای مشابهی که در بازار وجود دارد می تواند از کپو بافته شود . در این بخش ، کپوهای نوشتاری نیز مطرح هستند که عبارت هایی را به زبان لاتین، هندی و عربی بر سطح کپو نقش می دهند .