اگر هنوز هم به آن سفرههای پارچهای که روی آن طرحهایی چاپشده، «قلمکار» میگویید، سخت در اشتباهید.
قلمکار، همانطور که از ترکیب نام آن برمیآید، حاصل کار با قلم است. زمانی که هنر قلمکار پا را از دایره تزیینات مخصوص کاخ شاهی بیرون گذاشت و به خانه مردم واردشد، آنچه نیاز به تولید انبوهش میخوانند، هنرمندان را واداشته تا بهجای کار با قلم از چاپ نقش با مهر استفاده کنند و بهاینترتیب، قبای قلمکاری، برای سالهای متمادی به اشتباه بر دوش هنر «چیتگری» یا «چیت سازی» که همان چاپِ روی پارچه است افتاد.
مهناز موسوی، هنرمند قلمکاری پیرامون قدمت این هنر اظهار میکند: قدمت هنر قلمکار مشخص نیست اما میدانیم که بین چین، ایران و هند، هنری مشترک است. دوره صفویه را میتوان دوره اوج این هنر دانست چراکه حکّام، علاقه زیادی به استفاده از آن داشتهاند اما بهمرور زمان و با افزایش تقاضای مردمی، مهرهای منقشی برای چاپ روی پارچه طراحی و شکل اصیل هنر قلمکاری تقریباً به بوته فراموشی سپرده میشود. بهاینترتیب که چیتگرها، با چاپ نقوش قلمکار روی پارچه، بهواسطه رنگهایی محدود، بازار را قبضه میکنند و از هنر قلمکار روی سفرههای مردم، تنها یک نام باقی میماند.
او که دانشآموخته رشته نساجی سنتی است، روند احیای هنر قلمکار را اینگونه شرح میدهد: امروزه ما طرحهای قلمکار را با میز نور یا روشهایی دیگر، روی پارچه کپی کرده و بعد با طیف گستردهای از رنگها آن را نقاشی میکنیم. گاهی هم نقاشی را با چاپ، خوشنویسی و دیگر هنرها ترکیب میکنیم تا ضمن حفظ آن هنر دیرینه، نوآوریای نیز داشته باشیم.
موسوی، به گرانیهایی که گریبان هنر قلمکار را هم گرفته اشاره میکند: پارچه که اساس کار این هنر است گاهی در بازار نایاب میشود و گاهی هم فقط با یک طول و عرض مشخص به فروش میرسد. برای برپایی نمایشگاه «نوای نور و نقش» ما نیاز به پارچههایی در ابعاد مختلف داشتیم و به همین دلیل تا شهر «خورزوق» دنبال پارچه رفتیم تا موفق به تهیه آن شدیم.
پارچهای که قبلاً کیلویی 15 تا 20 هزار تومان میخریدیم به کیلویی 60 تا 70 هزار تومان رسیده است. رنگهایی که قبلاً گیاهی بوده نیز در حال حاضر فقط شیمیایی است و کیفیت پایینتری دارد. تکمیل هر اثر هم دو سه ماه زمان میبرد و تازه وقتی حاصل کار بیرون میآید، مردم به این دلیل که تفاوت هنر چیتسازی و قلمکار را نمیدانند، حاضر به هزینه مبلغ زیادی برای آن نیستند و کار ما مشکل اندر مشکل اندر مشکل میشود.
این هنرمند، برپایی نمایشگاه و کارگاه را یکی از راههای آشنا کردن مردم با هنر قلمکار میداند و خاطرنشان میکند: همه بچهها نقاشی کردن را دوست دارند. اگر ما به یک کودک نقاشی قلمکار را یاد بدهیم صنایعدستیمان در آینده قدر و قیمت بیشتری پیدا خواهد کرد. از صمیم قلب خواستار حمایت بیشتری از سوی نهادها و مراکز آموزشی هستیم.
نمایشگاه صنایع دستی اصفهان 98 فرصت خیلی خوبی برای هنرمندان در زمینه قلمکار می باشد که با حضور در نمایشگاه بین المللی صنایع دستی اصفهان در خرداد ماه سال 98 بتوانند مردم را بیشتر با این زمینه آشنا کنند.